Het mengen van publieke en commerciële ambities door bloedstichting Sanquin gaat niet goed samen. Een splitsing van activiteiten is de beste optie, meent Gijs van Loef.

De Volkskrant van afgelopen zaterdag stond er uitgebreid bij stil: de stichting Sanquin bloedvoorziening, die het wettelijk monopolie op de bloedvoorziening heeft, wil commercieel in het buitenland gaan opereren.

Sanquin is van plan actiever te worden in de Verenigde Staten, als de Amerikaanse toezichthouder FDA (Food and Drug Administration) dat toestaat. Sanquin maakt in Nederland al uit Amerikaans plasma geneesmiddelen voor Amerikaanse patienten en wil zijn activiteiten uitbreiden. Maar moeten we dit wel goed vinden?

Bloedvoorzieningen: wat is publiek belang?

Er zijn verschillende publieke waarden die door de overheid gewaarborgd moeten worden. Twee daarvan komen samen bij het beleid rond de Nederlandse bloedvoorziening: ‘individuele rechtvaardigheid’ en ‘collectieve veiligheid en zekerheid’.

Zo is er een georganiseerd taaksysteem voor de bloedvoorziening waarmee de samenleving beschermd wordt tegen gevaren en er dus gezorgd wordt voor de ‘collectieve veiligheid en zekerheid’ van een goede en continue bloedvoorziening.

Dit georganiseerde taaksysteem maakt het mogelijk dat elk individu goed bloed toegediend kan krijgen en garandeert  dus ook 'individuele rechtvaardigheid'.

Publieke bloedvoorziening is geen commerciële taak

Sanquin heeft het wettelijk monopolie op de publieke bloedvoorziening. De publieke bloedvoorziening wordt geschraagd door donoren uit vrije wil. Hieruit volgt dat publieke bloedvoorziening geen commerciële taak is. Sanquin noemt zichzelf op haar website dan ook terecht een not-for-profit organisatie.

Een goede en betrouwbare bloedvoorziening vereist, naast kapitaal ook specifieke kennis en deskundigheid. Sanquin beschikt over deze kennis en die staat in dienst van de publieke bloedvoorziening.

Buitenlands commercieel avontuur

Maar Sanquin heeft een nieuwe productiefaciliteit in gebruik genomen met een capaciteit die veel groter is dan wat voor de Nederlandse bloedvoorziening nodig is. Daar valt natuurlijk geld mee te verdienen.

Mag Sanquin nu als commerciële onderneming gaan opereren in het buitenland? Nee, want de continuïteit van de Nederlandse bloedvoorziening is haar wettelijke taak, haar enige missie, de ultieme opdracht. Dit mag nimmer door een ongewis commercieel avontuur in de waagschaal worden gelegd.

Kennelijk is er al fors geïnvesteerd in schaalvergroting om meer omzet te genereren. Nu blijken er mogelijk onvoorziene risico’s te kleven aan het Amerikaanse avontuur. Daar mag de publieke bloedvoorziening natuurlijk nooit de dupe van worden. Beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald.

Amerikaanse goedkeuring slurpt miljoenen op

De Volkskrant meldde zaterdag dat de deal die Sanquin voor de Amerikaanse markt sloot, voorzag  in een verhoging van de plasmaproductie tussen 2013 en 2016 van 300 duizend naar twee miljoen liter per jaar. "De mega-investering van 30 miljoen euro zou ruimschoots terugverdiend worden.”

Maar het liep anders. De operatie om de Amerikaanse toezichthouder FDA tevreden te stellen kostte miljoenen en heeft gezorgd voor een forse financiële aderlating.

Afzonderen publieke taak

Faillissement van Sanquin lijkt geen optie te zijn, maar wat moet er dan wel gebeuren? Er zit niets anders op dan de commerciële activiteiten volledig los te laten. Sanquin moet juridisch opgesplitst worden en de overcapaciteit moet in de verkoop.

Voor een kennisdrain hoeven we niet bang te zijn. Een systematische en volledige borging van kennis bij de Nederlandse organisatie van de publieke bloedvoorziening (inclusief opleidingen bij medische universiteiten) moet contractueel geregeld worden.

En vanzelfsprekend moet er een fatsoenlijke, marktconforme prijs worden betaald voor de delen van Sanquin die worden verkocht.

Oeps! We konden je formulier niet vinden.

Gijs van Loef is expert op het snijvlak van overheid en markt. Hij is auteur van de boeken De kloof voorbij, een visie op de toekomst van Nederland en Kiezen tussen overheid en markt, een wake-up-call voor onze volksvertegenwoordigers.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl